کلیه و عملکرد آن
کلیه جزو حیاتی ترین اعضای بـدن اسـت.اختلال در عملکرد آن میتواند باعث بیماری شدید و حتی مرگ شود.
همچنین ساختمان و عملکرد آن بسیار پیچیده است.
دو عملکرد مهم و اصلی کلیه شامل دفع سموم مواد زائد و کنترل سطح آب ، مواد معدنی و شیمیایی بدن و الکترولیت هایی مثل سدیم و پتاسیم است.
ساختمان کلیه
- اغلب افراد چه زن و چه مرد دو کلیه دارند.
- کلیه ها یک جفت ارگان های لوبیایی شکل هستند. در بزرگسالان در حدود 10سانتی متر طول_،6سانتی متر پهنا و 4 سانتی متر ضخامت دارند. هر کلیه در حدود 150_170 گرم وزن دارد.
- مثانه یک فرد بزرگسال در حدود 400_500 سی سی گنجایش دارد. زمانیکه تقریبا به طور کامل پر می شود احساس دفع ایجاد می شود .
- مجرای دفع ادرار: در مرحله دفع ، ادرار از این طریق خارج می شود.
- محل قرار گیری، ساختمان و عملکرد کلیه ها در زن و مرد یکسان است.
محل قرار گرفتن کلیه ها و مجرای ادراری
چرا وجود کلیه ها برای حیات بشر ضروری است؟
کلیه ،در طول روز انواع مختلف غذاها را مصرف می کنیم.
در طول روز سطح آب،الکترولیت ها و اسید های بدن مرتبا تغییر می کند.
تبدیل مواد غذایی به انرژی در طول روز منجر به تولید مواد سمی در بدن می شود.
تغییر در محتوای آب، الکترولیت ها و اسیدهای بدن و تجمع مواد زائد منجر به آسیب بدن می شود.
کلیه ها مسولیت دفع مواد زائد و سمی و نیز تنظیم سطح آب، الکترولیت و اسیدهای بدن را بر عهده دارند.
عملکرد کلیه ها چیست؟
اولین عملکرد کلیه تصفیه خون و تولید ادرار است.
- دفع مواد زائد
- دفع آب اضافی
- ایجاد تعدل بین مواد معدنی بدن
- کنترل فشار خون
- شرکت در تولید گلوبول قرمز
- حفظ سلامت استخوان ها
1. دفع مواد زائد
کلیه،موادی که در طول روز مصرف می کنیم حاوی پروتئین هستند. پروتئین ها برای رشد و ترمیم بدن ضروری هستند. اما مصرف آنها در بدن منجر به تولید مواد زائد می گردد. تجمع و احتباس این مواد زائد مشابه تجمع سموم در بدن است. کلیه ها مسوولیت دفع این مواد را بر عهده دارند.
کراتینین و اوره از جمله مواد زائدی هستند که امکان اندازه گیری آنها وجود دارد و در صورت اختلال در عملکرد کلیه سطح آن ها در خون افزایش می یابد . بدینوسیله سطح انها در خون انعکاسی از کاهش عملکرد کلیه ها است.
2.دفع آب اضافی بدن
دومین کار مهم کلیه ها تنظیم تعادل آب بدن و دفع مقادیر اضافی آن می باشد.
در صورت اختلال در عملکرد کلیه ها امکان دفع آب اضافی وجود نداشته و به دنبال احتباس آن ورم ایجاد می شود.
نقص مادرزادی کلیه
این بیماری از زمان تواد ایجاد می‌شود و مهمترین علت نارسایی کلیه در نوزادان نارس است. ژنتیک هم در بروز این بیماری نقش دارد و افرادی که والدین آنها به این بیماری مبتلا هستند با احتمال بیشتری با نقص مادرزادی در کلیه دنیا می‌آیند. البته این عارضه با آزمایش قبل از تولد قابل تشخیص است و می‌توان آن را با جراحی بعد از تولد درمان نمود.
انواع نارسایی کلیه چیست؟
اختلال در عملکرد تحت عنوان نارسایی شناخته می‌شود. معادل نارسایی کلیه به انگلیسی است. نارسایی چند نوع طبقه بندی دارد. اما اگر بخواهیم نارسایی را با توجه به مدت زمان بروز و شدت عارضه تقسیم کنیم، باید دو نوع نارسایی حاد و مزمن را نام ببریم.
راه‌های درمان نارسایی کلیه چیست؟
پیشگیری از نارسایی کلیه
درمان نارسایی کلیه مبتنی بر راهکارهایی است که
بیماری‌های مزمنی که باعث نارسایی کلیه شده درمان شود.
از پیشرفت آسیب به کلیه جلوگیری کند.
به‌همین دلیل یک بخش از درمان را به درمان بیماری‌های مزمن عامل نارسایی کلیه اختصاص داده می‌شود و در قسمت بعدی درمان هدف درمان ناراحتی‌ها و آسیب‌های کلیوی است.
3.حفظ تعادل مواد معدنی و شیمیایی
از عملکردهای مهم دیگر کلیه تنظیم سطح مواد معدنی و شیمیایی همانند سدیم ، پتاسیم ، هیدروژن، کلسیم ، فسفر ، منیزیوم و بی کربنات در مایعات بدن می باشد.
تغییر در سطح سدیم بدن می تواند منجر به اختلال هوشیاری شود همچنین تغییر در سطح پتاسیم می تواند باعث اختلال در ضربان قلب و یا عملکرد عضلات شود. حفظ سطح فسفر و کلسیم در بدن برای حفظ سلامت استخوان ها و دندان ها ضروری است.
4.تنظیم فشار خون
کلیه به منظور کنترل فشار خون هورمون های مختلفی از جمله رنین ، آنژیوتنسین، آلدوسترون و پروستاگلاندین تولید می کنند. به دنبال تنظیم در تولید این هورم.نها و در نتیجه تنظیم سطح آب و سدیم بدن فشارخون تنظبیم می شود. هرگونه اختلال در تنظیم این مواد منجر به افزایش خون می شود.
5.شرکت در تولید گلوبول قرمز
اریتروپوئتین از دیگر هورمون هایی است که توسط آن ها تولید می شود. نقش آن در تولید گلبول های قرمز است. اختلال در عملکرد آن منجر به کاهش تولید اریتروپوئتین، اختلال در تولید گلبول های قرمز و در نهایت کم خونی می شود. به همین دلیل کم خونی ناشی از بیماری کلیوی علاوه بر مکمل های آهن و ویتامین به جایگزین کردن این هورمون نیز نیاز دارد.
6. حفظ سلامت استخوان ها
کلیه ها ویتامین D را به فرم فعال تبدیل می کنند. وجود فرم فعال این ویتامین در بدن برای جذب کلسیم از غذا، رشد استخوان ها و دندان ها و نیز حفظ سلامت آن ها ضروری است. اختلال در عملکرد کلیه و در نتیجه کاهش سطح فرم فعال این ویتامین منجر به کاهش رشد استخوان ها و ضعف ساختار آن ها می شود . اختلال رشد می تواند از نشانه های نارسایی کلیه ها در کودکان باشد.
تشکیل ادرار
در طی روز 1200 میلی لیتر در دقیقه معادل 1700 لیتر در روز خون برای تصفیه وارد می شود
↓
از این میزان 125 میلی لیتر در دقیقه معادل 180 لیتر در روز از گلومرول ها رد شده و عبور می کند.
↓
178 لیتر (99%) از این میزان توسط باز جذب می شود.
↓
مابقی که معادل 1_2 لیتر بوده و حاوی سموم مواد زائد است به صورت ادرار دفع می شود.
چگونه خون تصفیه شده و ادرار تولید می شود؟
کلیه در روند تصفیه ادرار مواد ضروری را نگهداری و مواد زائد ، آب و الکترولیت های اضافی را به صورت انتخابی دفع می کنند.
- آیا می دانید که در هر دقیقه 1200 میلی لیتر خون که معادل 20% خونی است که توسط قلب پمپ می شود برای تصفیه وارد می شود؟ بنابراین در طی یک روز 1700 لیتر خون تصفیه می شود .
- روند فیلتراسیون و تصفیه مواد در واحدهای کوچکی از به نام نفرون صورت می گیرد.
- تصفیه و فیلتراسیون مواد از محل گلومرول و از سوراخ های بسیار ریزی که به صورت انتخابی عمل می کند انجام می شود.آب و مواد کوچک به راحتی از این سوراخ ها عبور می کنند در حالیکه مولکولهای درشت و سلول ها همانند گلوبول های قرمز و سفید، پلاکت ها و پروتئین ها نمی توانند عبور کنند. به همین علت در ادرار افراد سالم این مواد و سلول ها دیده نمیشوند.
- اولین مرحله تشکیل ادرار در گلومرول ها صورت می گیرد . در حدود 125 میلی لیتر در دقیقه معادل 180لیتر در روز خون از طریق گلومرول ها فیلتر می شود و ادرار اولیه تشکیل می شود. ادرار تشکیل شده در این مرحله نه تنها شامل مواد زائد و سموم بلکه حاوی قند و سایر مواد مفید نیز می باشد.
- به همین دلیل در مرحله بعدی حین عبور ادرار از توبول ها 99% آن به صورت انتخابی آب و مواد مفید باز جذب شده و تنها 1% آن که شامل مواد زائد و سموم است به صورت ادرار دفع می شود.
- ادرار تشکیل شده از طریق حالب ها وارد مثانه شده و در نهایت از طریق مجرای ادراری دفع می شود.
بیشتر بخوانید:جراحی زیبایی
آیا حجم ادرار در فرد سالم به صورت طبیعی تغییر می کند؟
- بله، میزان آب مصرفی روزانه برای کلیه ها و دمای هوا مهمترین فاکتورهایی تعیین کننده حجم ادرار در افراد سالم هستند.
- در تابستان به دلیل افزایش تعریق در نتیجه گرما حجم ادرار کاهش پیدا می کند. برعکس در زمستان به دنبال کاهش تعریق میزان ادرار افزایش می یلبد.
- در یک نفر با توجه به دریافت طبیعی مایعات در صورتیکه حجم ادرار روزانه از 500 سی سی کمتر یا از 3لیتر بیشتر شود بررسی از نظر مشکلات کلیوی باید انجام شود.
میزان خیلی کم و یا خیلی زیاد ادرار می تواند نمایانگر مشکل کلیوی نیاز به بررسی باشد.
